Halldóra Björk Bergþórsdóttir flytur fyrirlestur um verkefni sitt til meistaraprófs í jarðfræði. Verkefnið ber heitið A 3000 year high resolution multi-proxy record of environmental change from lake Gripdeild, eastern Iceland.
Ágrip
Meginmarkmið verkefnisins var að lesa sögu umhverfisbreytinga síðastliðinna 3000 ára úr setkjarna sem tekinn var úr stöðuvatninu Gripdeild á Jökuldalsheiði, Setkjarninn inniheldur fjölmörg þekkt gjóskulög sem nýtast sem grunnur að aldurslíkani fyrir rannsóknina og gera kleyft að bera saman niðurstöður rannsóknarinnar við aðrar sambærilegar rannsóknir á seti annarra stöðuvatna á Íslandi. Tímabilið sem tekið er fyrir afmarkast af gjóskulagi H3 frá Heklu sem hefur verið aldursgreint u.þ.b. 3000 ára. Setið í Gripdeild hefur að geyma bæði lífræna og eðlisræna umhverfisvísa sem nýtast til túlkunar á umhverfissögu svæðisins. Helstu umhverfisvísar sem greindir voru eru δ13C, δ15N, magn lífræns kolefnis (TOC), magn niturs (TN), segulviðtak (MS), eðlisþéttleiki (density) og hlutfall kolefnis á móti nitri (C:N). Hlutgreining (PCA) var framkvæmd til að áætla vægi hvers veðurvísa í gögnunum. Niðurstöður þeirrar greininga benda til samfelldrar kólnunar, sem hefur hafist fyrir meira en 3000 árum. Þetta kemur fram í hækkandi hlutfalli kolefnis og niturs (C:N hlutfall) og hlutfallslegri uppsöfnun sets (SAR) á tímabilinu og bendir til vaxandi óstöðugleika á vatnasviði Gripdeildar og aukins jarðvegsrofs, sennilega í kjölfar lækkandi sumarhita. Samræmd framsetning allra veðurvísa sem mældir voru í setkjarnanum auk niðurstöðu úr hlutgreiningu bendir til þess að kólnunin hafi átt sér stað í þrepum og endurspeglar sveiflur á milli annars vegar aukins óstöðugleika í umhverfinu, sem gefur til kynna kaldari tímabil og hins vegar aukins stöðugleika í umhverfinu sem gefur til að kynna hlýrri tímabil. Samtúlkun umhverfisvísa úr seti Gripdeildar skiptir 3000 ára tímabilinu í þrennt. Fyrsta tímabilið á milli 1000 BC og 500 AD einkennist af vaxandi óstöðugleika á vatnasviði Gripdeildar og minni frumframleiðslu sem líklegast stafar af óhagstæðum vaxtarskilyrðum. Annað tímabilið spannar tímann frá 500 til 1250 AD og einkennist af vaxandi breytileika í lífrænum vísum sem gefa til kynna sveiflukenndari aðstæður á svæðinu. Hækkandi ∂13C og TOC og fremur stöðugt ∂15N og C:N á milli 900 og 1100 AD, bendir til hlýnunar, en þetta tímabil fellur innan hlýindatíma miðalda (Medieval Warm Period). Þriðja tímabilið spannar tímann frá 1250 til 2005 AD og felur í sér stórfelldar umhverfisbreytingar og einkennist af stigvaxandi aukningu í SAR og C:N hlutfallinu samhliða lækkandi gildi ∂13C. Fyrsta þrepið hefst um 1250-1300 AD með aukningu í TOCflux og nær síðan hámarki á milli 1700 og 1900 AD. Breytingar í veðurvísum sem hefjast upp úr 1250 AD eru tengdar upphafi kólnunar á svokallaðri litlu ísöld á þessum slóðum. Allir umhverfisvísar sem greindir voru gefa til kynna vaxandi óstöðugleika, minnkandi gróðurþekju og aukið jarðvegsrof sem nær hámarki í lok 19. aldar. Samanburður á niðurstöðum rannsókna á seti Gripdeildar og seti annarra íslenskra stöðuvatna sýnir sambærilegar, stigvaxandi breytingar síðastliðin 3000 ár í átt til kólnunar sem nær hámarki með litlu ísöldinni.
Leiðbeinendur: Áslaug Geirsdóttir prófessor og Þorvaldur Þórðarson prófessor
Prófdómari: Dr. Jón S. Ólafsson, ferskvatnsvistfræðingur