Mánudaginn 30. nóvember fer fram doktorsvörn við Sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands. Þá ver Vilhelm Vilhelmsson doktorsritgerð sína: Sjálfstætt fólk? Vald og andóf á Íslandi á tímum vistarbands. Vörnin fer fram í Hátíðarsal HÍ í Aðalbyggingu og hefst kl. 13:00.
Andmælendur eru Hrefna Róbertsdóttir, sérfræðingur við Þjóðskjalasafn Íslands og Davíð Ólafsson, aðjúnkt í menningarfræði við Háskóla Íslands. Aðalleiðbeinandi Vilhelms var Guðmundur Hálfdanarson prófessor í sagnfræði, en í doktorsnefnd voru auk hans Sigurður Gylfi Magnússon prófessor í sagnfræði og Sigurjón Baldur Hafsteinsson prófessor í safnafræði.
Svavar Hrafn Svavarsson deildarforseti Sagnfræði- og heimspekideildar stjórnar athöfninni.
Um efni ritgerðarinnar
Í verkinu er ljósi varpað á valdaafstæður í daglegu lífi til sveita á Íslandi á fyrri hluta 19. aldar. Sér í lagi er fjallað um vistarbandið sem einn af grunnþáttum félagsgerðar íslensks samfélags á umræddu tímabili. Horft er á valdaafstæður samfélagsins „neðan frá“, með atbeina undirsáta að leiðarljósi. Einblínt er á þann núning sem óhjákvæmilega fylgdi valdaafstæðum vistarbandsins. Í því samhengi eru hugmyndir bandaríska fræðimannsins James C. Scott um hversdagsandóf (e. everyday resistance) notaðar til þess að greina helstu einkenni atbeina undirsáta og, út frá því, valdaafstæður líkt og þær voru iðkaðar frá degi til dags. Unnið er út frá kenningum Michel Foucault um valdaafstæður sem vettvang átaka og áhersla lögð á möguleika undirsáta til þess að andæfa yfirráðum og skapa sér svigrúm til sjálfræðis.
Í ritgerðinni eru færð rök fyrir því að undirsátar hafi ekki eingöngu verið viðfangsefni eða móttakendur taumhalds og ögunar. Þeir lásu einnig í vistarskyldukerfið og brugðust við því, hagnýttu glufur þess, fóru á svig við tilmæli þess, storkuðu ákvæðum þess og hunsuðu kröfur þess. Undirgefni þeirra við gildandi lög og kröfur um virðingu og hlýðni við yfirboðara var skilyrt, og virkni vistarbandsins sem ögunar- og stjórnunartækis var ávallt háð viðbrögðum undirsáta, sem létu ekki alltaf auðveldlega að stjórn. „Stjórnleysi“ undirsáta var þannig áhrifaþáttur í mótun félagsgerðar íslensks samfélags á 19. öld og um leið sögulega þróun hennar, þrátt fyrir síendurteknar tilraunir yfirvalda til þess að temja þá. Saga Íslands verður því ekki skilin til fulls án þess að taka undirsáta samfélagsins alvarlega sem sögulega gerendur.
Um doktorsefnið
Vilhelm Vilhelmsson er fæddur árið 1980. Hann hefur lokið BA-prófi í sagnfræði við Kaupmannahafnarháskóla og MA-prófi í sagnfræði við Háskóla Íslands. Hann er formaður Sagnfræðingafélags Íslands og er nú sjálfstætt starfandi fræðimaður. Hann er kvæntur Sólveigu Huldu Benjamínsdóttur og eiga þau börnin Freydísi Emmu, 5 ára, og Þröst Elí, 1 árs.