Mánudaginn 3. nóvember ver Hrafnhildur Hannesdóttir doktorsritgerð sína í jarðfræði við Háskóla Íslands. Verkefnið ber heitið: Breytingar á suðaustanverðum Vatnajökli – í fortíð, nútíð og framtíð (Variations of southeast Vatnajökull – past, present and future).
Andmælendur eru dr. Per Holmlund, prófessor við Stokkhólmsháskóla. og dr. Astrid Ogilvie, fræðimaður á INSTAAR (Institute of Arctic and Alpine Research) í Colorado, Bandaríkjunum.
Leiðbeinandi var dr. Guðfinna Aðalgeirsdóttir, dósent við Jarðvísindadeild, en einnig sátu í doktorsnefnd dr. Helgi Björnsson, prófessor emeritus við Jarðvísindastofnun Háskólans, og dr. Jón Eiríksson, prófessor við Jarðvísindastofnun Háskólans.
Dr. Þorvaldur Þórðarson, prófessor og deildarforseti Jarðvísindadeildar, stjórnar athöfninni sem fram fer í Hátíðasal Háskóla Íslands og hefst kl. 9:00.
Ágrip
Gögn um jöklabreytingar á Íslandi eru mikilvægar vísbendingar um hnattrænar loftslagsbreytingar. Skriðjöklar í Austur-Skaftafellsýslu eru á einu hlýjasta og úrkomumesta svæði landsins, bregðast hratt við breytingum í afkomu og velta í búskap er með því mesta sem gerist á jörðinni. Stafræn kort af yfirborði og botni jöklanna, afkomumælingar og veðurgögn veita einstakt tækifæri til rannsókna á viðbrögðum jökla við loftslagsbreytingum. Hvergi hefur sambúð manns og jökuls verið eins náin og saga jöklabreytinga á fyrri öldum á þessu svæði er vel skráð. Skrif ferðalanga og fræðimanna sem lögðu leið sína um sveitirnar á 17., 18. og 19. öld, ásamt sýslu- og sóknalýsingum, veita innsýn í þær breytingar sem urðu á seinni hluta Litlu ísaldar, er jöklar tóku að ganga fram niður á láglendi. Samkvæmt samtímaheimildum lágu allflestir jöklar fram á fremstu öldum á árunum 1880–1890 og tóku að hörfa upp frá því. Vel varðveittar jökulmenjar (þ.m.t. jaðarurðir, grettistök, roflínur og strandlínur fyrrum jökulstíflaðra lóna), er vitna um mestu útbreiðslu þeirra á Litlu ísöld, hafa verið kortlagðar. Yfirborð skriðjöklanna í hámarksstöðu hefur verið endurgert samkvæmt hæð þessara ummerkja, sögulegum ljósmyndum, kortum frá 1904, ásamt upplýsingum úr skrifuðum heimildum. Háupplausnar-LiDAR (leysigeisla) hæðarlíkan af yfirborði jöklanna og næsta nágrenni þeirra hefur notast sem grunnur fyrir endurgerðina. Jafnvægislína á Litlu ísöld hefur verið áætluð 300 m lægri en nú á dögum út frá hæð efstu jaðarurða. Stafræn hæðarlíkön eru gerð út frá kortum, loftmyndum, GPS-sniðmælingum og fjarkönnunargögnum, svo sem LiDAR-mælingunum. Út frá þeim eru flatarmáls- og rúmmálsbreytingar áætlaðar, ásamt meðalafkomu jöklanna á mismunandi tímabilum frá ~1890 til 2010. Flatarmál jöklanna hefur minnkað um 164 km2, yfirborð þeirra lækkað um 150–270 m nálægt sporði og rýrnun allra samsvarar 60±8 km3 af ís, en það jafngildir 0,15±0,02 mm hækkun í heimshöfunum. Botn jöklanna hefur áður verið kortlagður með íssjármælingum og því er hægt að meta hlutfallslegt rúmmálstap jöklanna, en þeir hafa rýrnað um 15-50% síðan ~1890. Á árunum 2002–2010 var afkoman neikvæðust eða –1,34±0,12 m að vatnsgildi á ári, sem er með því mesta sem þekkist í heiminum í byrjun 21. aldar. Ólík viðbrögð jöklanna við svipuðum breytingum í afkomu eru háð mismunandi flatarmálsdreifingu þeirra með hæð, botnlögun og tilvist sporðalóna sem auka leysingu. Lagt er mat á reynslulögmál sem metur rúmmál út frá flatarmáli jökla með þeirri tímaröð flatarmáls- og rúmmálsbreytinga frá lokum Litlu ísaldar sem búin var til. Samanburðurinn gefur til kynna að ísrúmmál geti verið vanmetið um allt að 50% ef notaðir eru hefðbundnir stuðlar reynslulögmálsins. Saga þekktra jöklabreytinga er einnig notuð til þess að stilla af afkomu- og ísflæðilíkön sem lýsa viðbrögðum þriggja skriðjökla Breiðubungu við breytingum í veðurfari. Dreifð úrkoma er í fyrsta skipti notuð til þess að reikna afkomu fyrir íslenskra jökla, en strjálar stikur á safnsvæði þessarra jökla hafa ekki lýst breytileika vetrarafkomunar nægilega vel, sem upphaflegt afkomulíkan var stillt af með. Til að herma rúmmál jöklanna við hámark Litlu ísaldar þurfti að lækka hita um 1°C og úrkomu um 20% miðað við viðmiðunartímabilið 1980–2000. Framtíðarspár um loftslagsbreytingar gera sumar hverjar ráð fyrir að hitastig muni hækka um 3°C fyrir lok 21. aldar. Ef líkanið er keyrt með þeirri hitastigsbreytingu myndi það leiða til þess að jöklarnir hyrfu nánast alveg eða tapa 80–90% af rúmmáli sínu.
Um doktorsefnið
Hrafnhildur er fædd 1977 og lauk B.Sc. prófi í jarðfræði frá Háskóla Íslands 2003 og M.Sc prófi frá sama skóla vorið 2006. Hún dvaldi hluta af námstímanum við University of Colorado í Boulder og var rannsóknarverkefnið á sviði fornloftslagsfræða þar sem setlög úr Hestvatni frá síðjökultíma og nútíma voru skoðuð. Hrafnhildur er í sambúð með Hálfdáni Ágústssyni veðurfræðingi og saman eiga þau tvö börn.