Föstudaginn 29. nóvember fer fram doktorsvörn við Sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands. Þá ver Íris Ellenberger doktorsritgerð sína, Danskir innflytjendur á Íslandi 1900–1970. Félagsleg staða, samþætting og þverþjóðleiki. Doktorsvörnin fer fram í Hátíðasal Háskóla Íslands í Aðalbyggingu og hefst kl. 13:00.
Andmælendur eru dr. Valur Ingimundarson, prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands og dr. Kristín Loftsdóttir, prófessor í mannfræði við Háskóla Íslands. Leiðbeinandi var dr. Guðmundur Jónsson, prófessor í sagnfræði. Í doktorsnefnd voru ásamt leiðbeinanda dr. Helgi Skúli Kjartansson, prófessor á Menntavísindasviði Háskóla Íslands og dr. Guðmundur Hálfdanarson, prófessor í sagnfræði við Háskóla Íslands.
Dr. Svavar Hrafn Svavarsson, forseti Sagnfræði- og heimspekideildar, stýrir athöfninni.
Um rannsóknina.
Í rannsókninni er fjallað um Dani á Íslandi á árunum 1900–1970 með það að meginmarkmiði að varpa ljósi á félagslega stöðu þeirra og miklar breytingar sem urðu á henni á tímabilinu. Í ritgerðinni er gerð grein fyrir fólksflutningum frá Danmörku til Íslands og greint frá þátttöku Dana í uppbyggingu samfélags og atvinnulífs á Íslandi með sérstaka áherslu á Reykjavík. Þá er rýnt í þau tengslanet sem lágu milli landanna, auk þjóðfélagsþróunar á Íslandi, og fjallað um áhrif þeirra á tilveru þeirra Dana sem landið byggðu. Greiningin byggir á samanburði tveggja kynslóða Dana, þeirra sem bjuggu á Íslandi við aldamótin 1900 og þeirra sem fluttust til landsins í kringum miðja 20. öld. Við greiningu á viðfangsefninu er notast við aðferðir munnlegrar sögu, auk nálgana sem tíðkast í umfjöllunum um innflytjendur í samtímanum. Þannig er fjallað um aðlögun Dana að íslensku samfélagi og þann þverþjóðleika sem einkenndi tilveru þeirra við upphaf rannsóknartímabilsins.
Rannsóknin sýnir að við upphaf 20. aldar bjó fámennur en áhrifamikill hópur Dana á Íslandi. Meðal þeirra voru meðlimir embættismannastéttarinnar, kaupmenn og sérmenntað fólk sem sinnti störfum á sviðum þar sem Íslendinga skorti þekkingu og reynslu. Hin sterka samfélagsstaða orsakaðist m.a. af þéttum tengslanetum milli Danmerkur og Íslands, fullum borgararéttindum Dananna, sem og ómótuðum þjóðernishugmyndum meðal landsmanna. Þessir þættir gerðu Dönum við upphaf 20. aldar kleift að bindast samfélaginu annars konar böndum en síðar varð, enda er leitt í ljós að samþætting og þverþjóðleiki einkenndi tilveru þeirra á þessum fyrstu áratugum aldarinnar. En á svipuðum tíma urðu ýmsar breytingar sem hömluðu þess konar tilveru. Þjóðernishyggja fór vaxandi, snertiflötum íslenskrar og danskrar menningar fækkaði og samlögunarkrafa gagnvart útlendingum jókst. Smám saman áttu Danir minni möguleika á félagslegum hreyfanleika, borgararéttindi þeirra voru skert með lýðveldisstofnuninni 1944 og félagsleg samsetning þeirra breyttist. Samt sem áður varð sprenging í fjölda þeirra eftir síðari heimsstyrjöld en þar var gjarnan á ferð ungt fólk án sérmenntunar í leit að atvinnu og ævintýrum. Þeim sem fluttu til Íslands í kringum síðari heimsstyrjöld mætti annars konar samfélag en eldri kynslóðum Dana. Íslenskt samfélag snerist frekar um þarfir Íslendinga og liðin var sú tíð að Danir hefðu talsvert að segja um hverjar þær væru. Rannsóknin varpar þannig ljósi á grundvallarbreytingar á afstöðu Íslendinga til Dana og annarra útlendinga. Þær birtast í minna þoli gagnvart fjölmenningu, skertu svigrúmi til samþættingar og miklum samdrætti þeirra þverþjóðlegu sviða sem sköpuðu fyrri kynslóðum Dana ákveðna sérstöðu, bæði í innlendu og alþjóðlegu samhengi.
Rannsóknin var styrkt af Háskólasjóði Eimskipafélags Íslands. Hún er jafnframt hluti af rannsóknarverkefninu Á mótum danskrar og íslenskrar menningar sem leitt er af Guðmundi Jónssyni og Auði Hauksdóttur dósent og forstöðumanni Stofnunar Vigdísar Finnbogadóttur í erlendum tungumálum. Rannsóknarverkefnið hlaut styrki frá RANNÍS, Selma og Kaj Langvads Fond, danska vísindaráðuneytinu og Rannsóknasjóði Háskóla Íslands.
Um doktorsefnið
Íris Ellenberger fæddist árið 1977. Hún lauk stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík árið 1997. Íris lauk B.A.-prófi í sagnfræði frá Háskóla Íslands árið 2003 og M.A.-prófi frá sama skóla árið 2006.